2.1 จุดมุ่งหมายทางการศึกษา (Educational Objectives)
จุดมุ่งหมายทางการศึกษาเป็นเป้าหมายหรือความมุ่งหวังทางการศึกษา ซึ่งมีอยู่หลายระดับตั้งแต่ระดับสูงสุดที่เขียนอย่างกว้างๆ เพื่อใช้เป็นทิศทางของความมุ่งหมายว่าต้องการจัดการศึกษาเพื่อใด จัดอย่างไรและต้องการผลลัพธ์อะไร จนถึงระดับต่ำสุดซึ่งมีความเฉพาะเจาะจงเกี่ยวกับเนื้อเรื่อง และพฤติกรรมการเรียนรู้ที่คาดหวัง ตัวอย่างของจุดมุ่งหมายทางการศึกษาในระดับต่างๆ กัน เช่น ปรัชญาการศึกษา จุดมุ่งหมายของระดับการศึกษา (ปฐมวัย,ประถมศึกษา,มัธยมศึกษา,อุดมศึกษา) จุดมุ่งหมายของสถาบัน จุดมุ่งหมายของหลักสูตร หมวดวิชา รายวิชา และหน่วยการสอน จุดมุ่งหมายทุกระดับมีความสำคัญในตัวเองและจะต้องมุ่งสู่ทิศทางหรือแนวทางร่วมกัน
การกำหนดจุดมุ่งหมายทางการศึกษา มักจะประสบปัญหาเกี่ยวกับความคลุมเครือของคำที่ใช้จึงมีคณะบุคคลพยายามจัดหมวดหมู่ และระดับชั้นของพฤติกรรมการเรียนรู้ เพื่อช่วยให้การกำหนดจุดมุ่งหมายทางการศึกษาเป็นไปอย่างรัดกุมและสื่อความหมายตรงกันยิ่งขึ้น เช่น Benjamin S.Bloom ได้จำแนกจุดมุ่งหมายทางการศึกษาออกเป็น 3 หมวดดังนี้
(1) พุทธิปริเขต (Cognitive Domain)
เป็นจุดมุ่งหมายทางการศึกษาที่แสดงลำดับชั้นการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในสมองซึ่งเป็นการเรียนรู้ทางด้านสติปัญญาเกี่ยวกับความรู้ ความคิด และการแก้ปัญหา Bloom et al.(1956) ได้จัดลำดับตามความซับซ้อนของพุทธิปริเขต เป็น 6 ขั้น ดังนี้ ความรู้ (Knowledge or Recall), ความเข้าใจ (Comprehension), การนำไปใช้ (Application), การวิเคราะห์ (Analysis), การสังเคราะห์ (Synthesis) และการประเมินผล (Evaluation)
(2) จิตตะปริเขต (Affective Domain)
เป็นจุดมุ่งหมายทางการศึกษาที่แสดงลำดับขั้นการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในจิตใจซึ่งเป็นการเรียนรู้ทางด้านอารมณ์และความรู้สึก เช่น เจตคติ ค่านิยม ความสนใจ ความซาบซึ้ง เป็นต้น Krathwohl et al (1964) ได้จัดลำดับพัฒนาการตามความซับซ้อนของจิตตะปริเขตดังนี้ ขั้นการรับรู้ (Receiving), การตอบสนอง (Responding), การสร้างค่านิยม (Valuing), การจัดระบบค่านิยม (Organization) และการแสดงลักษณะตามค่านิยม (Characterization)
(3) ทักษะปริเขต (Psychomotor Domain)
เป็นจุดมุ่งหมายทางการศึกษาที่แสดงลำดับขั้นการเรียนรู้ที่เกิดขึ้น กับระบบประสาทสัมผัสกล้ามเนื้อ และอวัยวะส่วนต่างๆ ของร่างกาย เป็นการเรียนรู้ทางด้านทักษะการเคลื่อนไหวและใช้ส่วนต่างๆ ของต่างกายได้อย่างคล่องแคล่วสัมพันธ์กัน โดยมีขั้นตอนของการพัฒนาดังนี้ การทดลองปฏิบัติให้มีประสิทธิภาพ และสร้างปฏิบัติการใหม่
จุดมุ่งหมายที่มีความสำคัญมากสำหรับการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ คือ จุดมุ่งหมายของการสอน (Instructional Objectives) Mager (1962) ได้เสนอแนะว่าจุดมุ่งหมายของการสอนที่ดี ควรระบุถึงพฤติกรรมของผู้เรียนที่ผู้สอนปรารถนาให้เกิดขึ้นอันเป็นผลเนื่องมาจากการเรียนการสอน หรือที่เรียกกันว่า วัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรม (Behavioral Objective) ซึ่งมีลักษณะที่สำคัญ 3 ประการ คือ เป็นวัตถุประสงค์ที่เขียนอย่างเฉพาะเจาะจงโดย 1) ระบุคำแสดงพฤติกรรมของผู้เรียนที่คาดหวังให้เกิดขึ้น และเป็นพฤติกรรมที่ผู้สอนสามารถวัดหรือสังเกตได้อย่างเป็นปรนัย 2) ระบุเงื่อนไขของการเกิดพฤติกรรมที่คาดหวัง และ 3) กำหนดเกณฑ์ขั้นต่ำของการบรรลุวัตถุประสงค์ดังกล่าวดังตัวอย่าง
- จากกิจกรรมท้ายบท 10 ลักษณะ ผู้เรียนจะต้องสามารถแสดงการจำแนกประเภทของการวัดและประเมินผลได้ถูกต้องอย่างน้อย 8 ลักษณะ
- เมื่อแสดงรูปภาพบนแผ่นกระดาษ ผู้เรียนจะต้องสามารถบอกว่าเป็นรูปภาพเกี่ยวกับการวัดความยาว, พื้นที่, หรือปริมาตรได้อย่างถูกต้องอย่างน้อย 90% ของจำนวนรูปภาพที่นำมาแสดง
2.2 การจัดประสบการณ์การเรียนรู้ (Learning experience)
การจัดประสบการณ์การเรียนรู้เป็นการสร้างสถานการณ์หรือเงื่อนไขเพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมไปในทิศทางที่พึงประสงค์อย่างถาวร วิธีหนึ่งที่นิยมใช้กันทางการศึกษาคือ การสอนซึ่งเป็นกระบวนการถ่ายทอดประสบการณ์โดยใช้รูปแบบต่างๆ กันเพื่อให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ทางด้านพุทธิปริเขต จิตตะปริเขต หรือทักษะปริเขตตามที่กำหนดไว้ การวางแผนการเรียนการสอนประกอบด้วยองค์ประกอบที่สำคัญดังนี้